گزارش جامع عملکرد گروه فقه پزشکی

مركز فقهی ائمّه اطهار: یکی از بزرگترین و گسترده‌ترین نهادهای آموزشی و پژوهشی حوزه علمیه قم است كه با دارا بودن شعبه‌های متعدّد در كشورهای جهان به عنوان یک نهاد علمی بین‌المللی، جایگاهی ویژه در حوزه پژوهش‌های ‌تخصّصی با رویکرد بومی‌سازی دارد و براساس قرآن، سنّت و مكتب اهل‌‌ بیت‌: رسالت خویش را در گستره جهانی انجام می‌دهد. تأسیس واحدهای پژوهشی به موازات واحدهای آموزشی یکی از سیاست­های کلان این مركز است كه هسته اصلی فعالیت­‌های ‌تخصّصی در حوزه علوم انسانی برعهده گروه‌های پژوهشی می‌باشد.

این مرکز با هدف توسعه و بالندگی فقه راستین تشيّع و پاسخ­گویی به نیازهای فقهی زمان، در سال 1376 در شهر مقدّس قم و به همّت مرجع عالی‌قدر مرحوم حضرت آيت‌ ‌‌الله العظمی فاضل لنكرانى; تأسیس شد. معظّم‌له در زمان حیات خود به جهت سنگینی بار مرجعیت، ریاست مركز را به فرزند شایسته، مدیر و مدبّر خود حضرت آيت‌‌‌الله ‌حاج شیخ محمّد جواد فاضل لنكرانى(دامت افاضاته) كه از اساتید بنام دروس خارج حوزه علمیه قم هستند، واگذار نمودند و در وصيّت خود نیز بر ادامه فعّالیت­های مركز فقهی تحت اشراف معظّم له تأكيد فرموده‌اند.

یکی از گروه‌های فعّال و پر‌رونق در مرکز فقهی ائمّه‌اطهار:،گروه فقه پزشکی است. فقه پزشکی، یک دانش میان‌رشته‌ای با رویکرد فقهی‌ ـ پزشکی است که به استنباط و تبیین احکام رویدادهایی می‌پردازد که به گونه‌ای با علم پزشکی، وظایف پزشکان، تکالیف بیماران و موضوعات جدید این عرصه ـ که با توجّه به پیشرفت پر شتاب علم و فناوری‌های پزشکی پدید آمده‌ ـ ارتباط دارند. به عبارتی، این رشته به تبیین فقه پزشکی در چهارچوب تحوّلات علوم و شیوه‌های نوین زیست‌پزشکی و حقوق و تکالیف سازمان‌های پزشکی‌، پزشکان، کادر درمانی و بیماران می‌پردازد. البتّه یکی از مهم‌ترین نیازها و مشکلات مطرح در این حوزه، موضوع‌شناسی است؛ به همین دلیل پژوهشگران در این گرایش فقهی، نخست باید توانایی قابل اطمینانی در ‌موضوع‌شناسی مسائل مختلف پزشکی پیدا کنند، تا به شکل علمی و دقیق بتوانند به استنباط احکام آنها از منابع اصیل شریعت بپردازند.

بر اين اساس، فقه پزشکی دانشی است که به استنباط احکام پزشکی از ادلّه تفصیلی می‌پردازد و احکام فقهی در حوزه‌ی پیشگیری، بهداشت، درمان و مسايل نوین پزشکی را تبيين می‌كند. دانشوران فقه پزشکی در صدد تعیین وظايف پزشکان، بیماران، کادر درمانی و پاسخ مستدل به پرسش­های نوپیدایِ این حوزه هستند.

گروه پژوهشی فقه پزشکی مرکز فقهی ائمّه اطهار: در سال 1387هجری فعّالیت خود را با مدیریت حجت‌الإسلام و‌المسلمین دکتر محمّد‌علی قاسمی آغاز کرد و رسالت اصلی آن، تبیین تحقیقات بنیادی و زیربنایی در ساحت مسايل پزشکی است؛ به‌گونه­ای که مرجعیّت علمی این گروه به عنوان یک راهبرد کلّی، راه‌گشا و پاسخ­گوی نیازهای جامعه علمی باشد.

بخش پژوهشی این گروه، افزون بر برگزاری نشست‌های تخصّصی و انتشار مقالات علمی ـ پژوهشی، به تدوین کتاب‌های متعدّدی، همچون؛«دانشنامه فقه پزشکی، فقه درمان، مرگ مغزی از منظر فقه و حقوق، آیات فقه پزشکی، محرمانگی اسرار بیماران، جرّاحی زیبایی از منظر فقه امامیه، ترمیم بکارت، موضوع‌شناسی فقهی ـ حقوقی بانک خون بند ناف، بررسی سندی و دلالی روایات فقه پزشکی، واكاوی نقش اذن در فقه پزشكی و‌...» پرداخته است؛ هم‌اکنون نیز پروژه‌های بنیادی ديگری، همانند «قواعد اختصاصی فقه پزشکی، منشور حقوق بیماران از منظر فقه امامیه، واكاوی فقهی ـ حقوقی بانك اسپرم و تخمك و واكاوی فقهی بانك جنين، بايسته‌های فقهی ـ حقوقی دستمزد پزشكان، مسئوليت دولت درمقابل بيماری‌های واگيردار، نظام مسائل فقه روان‌شناسی،بانك سلول‌های بنيادی و بانك پوست، درسنامه‌های تلقيح مصنوعی، موضوع‌شناسی فقه پزشكی و احكام فقه پزشكی» در دستور کار این گروه قرار دارد.

بخش آموزشی گروه نيز با تدوین و تنظیم سرفصل‌های دروس فقه پزشکی در سطح عالی حوزه علمیه؛ در سال 1397 اقدام به پذیرش دانش‌پژوه نمود و اکنون با پذیرش دوره چهارم فقه تخصّصی پزشکی، دارای 35 دانش پژوه است. این دوره چهار‌ساله با استفاده از برترین اساتید حوزه علمیه قم، همانند آيت‌‌الله حاج ‌شیخ محمّد جواد فاضل ‌لنکرانی، آيت‌‌‌الله حاج ‌شیخ ابوالقاسم علیدوست، آيت‌‌‌الله محمد قائنی، آيت‌‌الله عندلیب همدانی، آيت‌‌‌الله نجفی يزدی، استاد دكتر طباطبايی، دكتر عباس مقدم و سایر اساتید بارز در این حوزه، از غنی­ترین دوره‌های آموزشی فقه پزشکی به‌شمار می‌آید.

تاریخچه تأسیس گروه فقه پزشكي

گروه فقه پزشکی، در سال 1387 با تدبیر ريیس محترم مرکز فقهی ائمّه اطهار: حضرت آيت‌الله حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنكرانی -‌ دام‌ظلّه- و پیگیری‌های معاون پژوهش آن زمان، جناب آقای دکتر محمّد ‌مهدی مقدادی تشکیل شد و جناب حجت‌الإسلام و‌المسلمین دکتر محمّد‌علی قاسمی به‌عنوان مدیر این گروه انتخاب شد. وی که خود از فارغ التحصیلان مرکز فقهی ائمّه اطهار: است با همّت و اراده به برنامه‌ریزی، آماده‌سازی زیر ساخت‌های پژوهشی و آموزشی رشته فقه پزشکی، و تدوین سرفصل­های آن اقدام کرد.

پس از چندی، با موافقت رييس محترم مرکز‌ ـ حفظه الله‌ ـ گروه پژوهشی با پذیرش اعضای جدید ـ عمّار نصراللّهی‌نيا دبیر آموزشی و حامد ميرزاخان مدير كارگروه فقه روان‌شناسی و عمار نصراللّهی‌نيا مدير كارگروه فقه سلامت معنوی، رضا احمدوند مدير كارگروه موضوع‌شناسی و آقايان دکتر ستوده، عبّاس نوری، حسن مهدوی، علی جهانیان و احسان عابدین‌پور و سيدعبدالحسين موسوی‌نيا و سيدجليل طاهری و... ـ  به کمال نسبی رسید.

ضرورت تشکیل گروه

تخصّصی شدن علوم، پیشرفت علوم میان‌رشته­ای، گسترش بی­سابقه مسايل نوپدید در حوزه پزشکی و ایجاد پرسش­های فقهی فراوان در این عرصه؛ نیاز شدید جامعه علمی به تبیین احكام فقه پزشکی در چهارچوب تحوّلات علوم و شیوه­های نوین زیست پزشکی و حقوق و تکالیف سازمان­های پزشکی، پزشکان، کادر درمانی و بیماران؛ همه و همه ایجاد گروه­های پژوهشی ـ تخصّصی به‌ویژه در حوزه فقه پزشکی را ضروری می­سازد.

اهداف و سیاست‌هاي گروه

شناخت نسبت به حوزه مسايل پزشکی و تحقیق و تحلیل فقهی موضوعات آن؛ تربیت محقّق در خصوص فقه پزشکى؛ تربیت مدّرس برای مقاطع تحصیلی عالی در فقه پزشکى؛ تولید و گسترش مرزهای دانش در فقه پزشکى؛ كاربردی‌كردن فقه به منظور  طراحی نظام پزشکی و پرستاری بر پایه فقه اسلامى؛ ترویج و دفاع علمی از فقه اهل بیت: و پاسخ‌گویی به مسايل نوپدید؛ از سياست‌های اين گروه می‌باشد. به عبارتی مهم‌ترین اهداف تشكيل گروه عبارتند از:

•  تحقّق مرجعیت علمی مرکز فقهی ائمّه اطهار: در حوزه فقه پزشکی؛
•  توسعه، تعمیق و گسترش پژوهش­ها و تولید علم و نظریه­پردازی با رویکرد ملّی و بین المللی در حوزه فقه پزشکی؛
•  توانمند سازی، ارتقای کیفیت و ساماندهی و هم­افزایی ظرفیت­ها و توانایی‌های پژوهشی مرکز در ساحت فقه پزشکی؛
•  شکوفایی استعدادهای پژوهشگران مرکز در زمینه فقه پزشکی؛
•  دستیابی به تولیدات علمی و تعمیق و تبیین مقالات، کتاب­ها و نشست‌های علمی و تخصّصی در حوزه فقه پزشکی.

چشم انداز گروه

•  برنامه‌ریزی و انجام فعّاليت‌های پژوهشی در راستای تحقّق مرجعیت علمی بیشتر و فراتر مرکز فقهی ائمّه اطهار: در حوزه فقه پزشکی؛
•  تولید مقالات و نشریات علمى، همانند دو فصلنامه علمی در زمینه‌ی فقه پزشکی؛
•  ایجاد زیر ساخت­ها و فراهم‌آوردن منابع درسی و درسنامه‌هاى فقه پزشکی؛
•  رصد و پاسخ­گویی به نیاز جامعه در عرصه فقه پزشکی؛
•  ایجاد الگوی اسلامى ـ فقهی برای جامعه پزشکی(رویان و بانك‌های پزشكی و ...)؛
•  تشكيل مدرسه تخصّصی فقه پزشكى؛
•  انجام طرح­های پژوهشی؛ تألیف، ترجمه و بازتولید آثار فاخر در حوزه فقه پزشکی؛
•  برگزاری نشست‌ها، کرسی­ها و نشست­های علمی تخصصّی و کارگاه‌های دانش‌افزایی و دوره‌های آموزشی؛
•  پاسخ به شبهات و نیازهای علمی در ساحت فقه پزشکی؛
•  جهت‌دهی و انتشار رساله‌های فاخر در حوزه فقه پزشکی؛
•  تعامل و همکاری و ایجاد تفاهم‌نامه با سایر مراکز علمى ـ پژوهشی در زمينه فقه پزشکی؛
•  پیشروی در عرصه گفتمان فقه پزشکی در سطح ملّی و بین المللی؛
•  انجام امور ارجاعی از سوی رييس محترم مرکز فقهی ائمّه اطهار: و یا معاون پژوهش.
•  ارتباط آموزش و ایجاد دوره‌های آموزشی فقهی برای پزشکان و کادر درمانی.

در نهايت سزاوار است از حمايت‌ها و راهنمايی‌های رييس معظّم مركز فقهی ائمّه اطهار: حضرت آيت‌الله محمّد‌‌جواد فاضل لنكرانیدامت‌بركاته، مدير محترم مركز فقهی ائمّه اطهار: حجت‌الاسلام والمسلمين محمّد‌رضا فاضل كاشانی و مدير گروه تخصّصی آموزشی ـ پژوهشی فقه پزشكی، حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر محمّد‌علی قاسمی كه فعّاليت‌های گروه حاصل زحمات ايشان است سپاسگزاری نموده و برای روح مرجع فقيد حضرت آيت‌الله العظمی فاضل لنكرانی1 علوّ درجات را مسئلت نمايم.