فقه اجتماعی در اندیشه فقهای شیعه

بسم الله الرحمن الرحیم
گروه فقه جامعه و فرهنگ در تاریخ 3/10/1399 نشستی با عنوان «فقه اجتماعی در اندیشه فقهای شیعه» برگزار کرد. این نشست با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن غفاری فر به عنوان ارائه دهنده، حجت الاسلام و المسلمین دکترمحمدرضا ضمیری به عنوان ناقد برگزار شد.
سوال اصلی این نشست آن است که آیا می‌توان فقه اجتماعي را در كلام فقهای شیعه رصد کرد؟
حجت الاسلام دكتر غفاري‌فر، ضمن بیان اهمیت پرداختن به این موضوعات افزودند، با مطالعه و بررسی این موضوعات احساس ضعف و ناتواني نسبت به گذشته در مواجه با نگاه غرب از بین می‌رود. برای دستیابی به نظام اجتماعي، باید درحوزه‌هاي تخصصي اجتماعي از جمله فقه به نظام‌سازي علمي برسيم. برای دستیابی به فقه اجتماعی نیز باید پیشینه این موضوع و تراث گران‌بهای گذشتگان مورد استفاده قرار گیرد. منظور از فقه اجتماعی مشخص کردن حکم رفتاری است که بر اجتماع، ساختارها و نهادهای آن اثر می‌گذارد.باید توجه داشت در تراث فقهی شیعه ناظر به بحث فقه اجتماعی مسائلی بیان شده است. به عنوان مثال نشستن در مجلس شراب، بدون نوشیدن و دعوت دیگران به نوشیدن، تعزير دارد. در قرن ششم فتوا در ارتباط با پيوند اعضا داريم. این موضوع اولا نشان می‌دهد، پيوند اعضا ره‌آورد غرب و مدرنيته نیست. ثانیا كاركرد اجتماعي دارد، که آیا می‌توان بعد از قصاص که برای تنبيه است، عضو قطع شده پیوند زده شود.همچنین برخی از احکام فقهی می‌تواند بر اساس زمان و مکان متفاوت باشد، این خود نشان دهنده توجه به فقه اجتماعی است.
حجت الاسلام دکتر ضمیری
ایشان ضمن بیان توجه فقهای شیعه در عرصه انديشه و عمل به فقه اجتماعی افزودند، بیشتر ابواب فقهی ما ناظر به بحث فقه اجتماعی است. ابوابی مثل معاملات، طلاق و نکاح، وصیت، ارث، مباحث كيفري و جزائي و حتی بخش‌هایی از بحث صلات. و این نشان از توجه فقها به مباحث فقه اجتماعی است.فقهاي ما در مباحث اداره جامعه هم نظراتي داشتند. اما اینکه مباحثی همچون حکومت داری و ولایت فقیه به عنوان بابی مستقل مثل صلات و طهارت بحث نشده، به این دلیل بوده كه حكومت مستقيما در اختيار فقها قرار نداشته است. نمونه‌ای از مباحث فقه اجتماعی فقها را می‌توان در سه عرصه مشاهده کرد.
1- در قالب پاسخگویی به مسائل جدید، در کتب استفتائات.
2- مواجه بر اساس رويكرد فقاهتي با مسائل اجتماعي، همانند بحث تحريم تنباكو
3- نوشتن رساله، در باره احتیجات اجتماعی. رساله‌هاي متعدد جهاديّه كه در عصر قاجار براي جنگ‌هاي بين ايران و روس نوشته شد. همچنین رساله‌های متعددی که درباره نماز جمعه، بعد از دعوت محقق کرکی توسط شاه طهماسب و طرح مساله نماز جمعه توسط فقها نوشته شد.