انتشار کتاب ضمان آلودگی هوا از منظر فقه امامیه

مختصات کتاب:

مؤلف:سلمان بهجتی‌اردکانی.ناشر: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).زبان: فارسی.سال چاپ: 1399.نوبت چاپ: 1.تیراژ: 200 نسخه.تعداد صفحات: 458

توضیح مختصری از کتاب:
آلودگی¬ هوا پدیده¬ای با مصادیق متعدد است و پیامدهای ناگواری از این قبیل دارد: خلل در سلامتی انسان¬ها یا تسریع در مرگ آنها، صدمه به حیوانات، خسارت به محصولات کشاورزی. پس از رخداد چنین آسیب¬هایی و با فرض دخیل بودن بشر در بُروز آنها، مسأله «لزوم جبران زیان¬های وارد شده» اهمیت می¬یابد. قائل شدن به این مسأله، به معنای تأیید «ضمان قهریِ» ناشی از آلودگی هوا است؛ که نیاز به اثبات دارد. بحث درباره «ضمان ناشی از آلودگی هوا» پاسخی به این نیاز است. اثبات ضمان مذکور از طریق ادله عمومی و ادله اختصاصی مسأله¬ای است که سرلوحه تلاش این تحقیق قرارگرفته است. این مهم به همراه تبیین برخی جوانب مسأله، هدفِ رساله پیشِ¬روست. روش اصلی تحقیق در رساله، «نقلی وحیانی» است؛ ضمن اینکه از توصیف، تحلیل و رویکرد انتقادی استفاده شده است. اصل جاری در مسأله تحقیق، «عدم ضمان» است. «ضمان آلودگی هوا» در برخی موارد از طریق قاعده «غرور» قابل اثبات است. قاعده «لاضرر» دلیل دیگری بر مسأله می¬باشد. از دیدگاه مشهور، نقش «لاضرر» منحصر به نفیِ حکم است؛ و در زمینه وضعِ حکم، کارآمدی لازم را ندارد؛ اما اثبات نموده¬ایم که «لاضرر» قابلیت وضعِ حکم و از جمله وضع ضمان را دارد. از ضمیمه¬کردن آیه «إهلاک حرث و نسل»(آیه205 سوره بقره) یا حدیث «نهی از إلقاء سَمّ» به ادله عمومی ضمان، می¬توان ضمانِ برخی اقسام آلودگی هوا را اثبات نمود. برخی از ادله فقهی که احتمال دارد در بعضی شرایط، مانع «ضمان آلودگی هوا» باشند عبارتند از: قواعد «اقدام»، «احسان» و شرط «عدم ضمان».». براساس قاعده «اقدام»(اقدام به زیان) اگر زیان آلودگی هوا منحصراً مستند به اقدامِ «شخص زیان¬دیده» باشد، ضمانی به نفع او وجود ندارد. بر اساس قاعده «احسان» اگر عمل محسنانه سبب آلودگی و خسارت نیز بشود، شخص محسن در صورتی ضامن نخواهد بود که واجد چندین ویژگی باشد؛ که مهم¬ترین آنها «رخداد خسارت¬زایی در ضمن احسان» و «کمتر بودنِ "زیان ایجاد شده" در قیاس با "مفسده دفع شده" می-باشد. شرط کردنِ «عدم ضمان آلودگی هوا» از سوی آلوده¬کننده هوا، نه می¬تواند از قبیل شروط ضمن عقد باشد؛ و نه از قبیل شروط ابتدایی؛ گرچه شروط ابتدایی را از قبیل شروط صحیح و لازم¬الوفا می-شماریم. «ضامن» ممکن است از اشخاص حقیقی یا حقوقی باشد. «مضمون¬به» ممکن است هر یک از دیه، ارش، مثل یا قیمت باشد. 
واژگان کلیدی
آلودگی هوا، ضمان، ضمان آلودگی هوا، محیط¬زیست، خسارات آلودگی هوا، فقه محیط زیست
 
سؤال اصلی تحقیق این است که: حکم ضمان ناشی از آلودگی هوا چیست؟ به تعبیر دیگر، آیا آلایندگی هوا موجب ضمان می¬شود یا خیر و اگر موجب می¬شود، ضمان چگونه قابل اثبات است؟ از آنجا که موضوع شناسی در مباحث فقهی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است، اولین سؤال فرعی این است که: 1ـ ماهیت هوا و آلودگی هوا چیست؟ فصل اول از بخش دوم کتاب، به پاسخ این سؤال پرداخته است. سایر سؤالات فرعی که ناظر به بقیه فصول کتاب هستند، به ترتیب از این قرارند: 2ـ اصل جاری و ادله عمومی بر ضمان در آلودگی هوا کدامند؟ 3ـ ادلّه اختصاصی احتمالی بر ضمان در آلودگی هوا کدامند؟ 4 ـ موانع احتمالی اثبات ضمان در آلودگی هوا کدامند؟5ـ ضامن در خسارات آلودگی هوا کیست؟ 6ـ «مضمون¬به» در خسارات آلودگی هوا چیست؟