گزارش کرسی ترویجی «تاثیر جامعه بر فقه با تاکید بر آرای امام خمینی ره»
روز پنج شنبه 14 دی ماه ، کرسی ترویجی با عنوان «تاثیر جامعه بر فقه با تاکید بر آراء امام خمینی(قدس سره)» با ارائه حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد باقر ربانی و ناقدی حجت الاسلام و المسلمین سعید فاقدی به میزبانی موسسه دارالثقلین امام عصر (عج) و با همکاری مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در قم برگزار شد.
در این جلسه حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد باقر ربانی به ارائه دیدگاه‌شان پرداختند. ایشان ابتدا مبانی کلان فقهی امام خمینی (ره) از جمله : اعتقاد به جامعیت دین و وجود احکام اجتماعی در دین؛ عدم اکتفاء به اجتهاد اصطلاحی؛ ضرورت نگاه نظام مند به فقه؛ نقش زمان و مکان در اجتهاد و توجه به نقش مصلحت را تببین نمودند.
سپس در مرحله بیان تاثیر جامعه بر فقه بیان نمودند: با پیشرفت و توسعه جامعه، قلمروی فقه نیز توسعه پیدا می‌کند. و با پیچیده شدن شرایط اجتماعی موضوعات و یا مصادیق جدیدی برای احکام ایجاد خواهد شد. که سابقا وجود نداشته اند، به اضافه اینکه جامعه می تواند موجب دگرگونی در ملاک حکم و یا کشف مصادیق جدید برای ملاک حکم باشد. حتی جامعه می تواند در شرایط خاص مانند وهن دین نسبت به اجرای احکام حالت بازدارندگی داشته باشد.
ایشان اضافه کردند: توجه به تاثیر جامعه بر توسعه قلمروی فقه و حضور فقه در بررسی مسائل اجتماعی و تقابل فقه فردی و اجتماعی مربوط به دوران جدید می‌باشد.
سپس حجت الاسلام و المسلمین سعید فاقدی به نقد مطالب ایشان پرداختند و بیان کردند: امام خمینی معتقد بودند سرشت انسان علت تشکیل جامعه است و ازطرف دیگر امام بزرگوار فقه را تئوری واقعی و کامل اداره انسان می‌دانستند؛ لذا اگر بخواهد فقه انسان را اداره کند، نمی تواند تعامل انسان و جامعه را لحاظ نکند. لذا جامعه در شکل گیری تمام مراحل فقه تاثیر بسزایی داشته است.
ایشان در ادامه بیان نمودند: و این تاثیرپذیری مربوط به دوران جدید نیست بلکه فقه ما همواره بر فرهنگ عمومی جامعه و عرف مردم چه در فهم از ادله و نصوص چه در ناحیه ادله فقهی توجه داشته است و این موضوع با توجه به تعریف فقها از عرف، به ادبیات اصولی همان تاثیر عرف و سیره عقلاء بر فقه است. اگر چه فقها از کلمات فقه فردی و اجتماعی استفاده نکرده‌اند اما با بررسی آثار فقهی مانند موارد بکار گیری قاعده اختلال نظام در ساحتهای اجتماعی، مشخص است که فقها به این نکات توجه داشته‌اند.
جامعه از مرحله ملاکات و جعل و تا نحوه بیان و اجرای حکم، در فقه موثر بوده است و فقه بر اساس همین تاثیر، نگارش و تکمیل شده است. البته باید توجه داشت که این تاثیر به نحو اقتضاء و جزء علت می باشد؛ و در یک نظام مبتنی و حاکم بر فهم دین وشریعت و قواعد مربوط به زبان شناسی و بعد از تفقه کامل در اصول فقه و ممارست با فهم ادله نقلی و اجتهادی قابل إعمال خواهد بود.