گزارش نشست علمی: نقد مقاله «تحلیل تاریخی شبهات پیرامون شخصیت عبدالله بن جعفر با تکیه بر منابع فریقین»
دبیر جلسه: سید مهدی قاضوی
در ابتدا، دبیر جلسه به حاضرین خوشآمد گفت و از آقای اکبرزاده به عنوان ارائه دهنده درخواست کرد تا قبل از شروع ارائه، با تلاوت آیاتی چند از قرآن کریم، جلسه را به فضایی معنوی و آرامبخش مزین سازد.
ارائه دهنده: مجید اکبر زاده
دبیر جلسه بعد از تلاوت قرآن از نویسنده مقاله درخواست کرد تا مقاله خود را ارائه کند. آقای اکبر زاده در اررائه مقاله خود بیان داشت:
در این مقاله، به بررسی شخصیت برجسته عبدالله بن جعفر، یکی از افراد مهم تاریخ اسلام، پرداخته شده است. او به عنوان فرزند جعفر طیار و همسر حضرت زینب (س)، در بسیاری از رویدادهای تاریخی تاثیرگذار حضور داشته و با اهل بیت (علیهالسلام) همراهی کرده است. علیرغم جایگاه والای او، برخی شبهات تاریخی مطرح شدهاند که این پژوهش با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت به بررسی آنها پرداخته است. مقاله به تحلیل شبهاتی نظیر ارتباط ظاهری عبدالله با بنیامیه و برخی اتهامات دیگر پرداخته و به دنبال یافتن پایههای تاریخی این ادعاها بوده است. بخشهای پایانی مقاله نیز نتیجهگیری میکند که این شبهات براساس گزارشهای مغرض و نادرست شکل گرفته و در تعارض با گزارشهای مثبت و معتبر تاریخی هستند که بیانگر وفاداری و ارزشمندی عبدالله بن جعفر میباشند.
تحقیق نشان میدهد که عبدالله با وجود فشارهای سیاسی و اجتماعی، از اهل بیت (علیهالسلام) دفاع کرده و نسبت به بنیامیه اعتقاد و ارادت خاصی نداشته است. همچنین، هر گونه تعامل مالی او بر اساس ضرورت و با پیروی از سیره امامان بوده بدون اینکه از این اموال برای منافع شخصی استفاده کند. به علاوه، این مقاله به رد گزارشهای مربوط به لهو و لعب و نامگذاری فرزندان به نام معاویه پرداخته و آنها را بیاساس میداند.
ناقد: حجت الاسلام و المسلمین دکتر عالمیان
دبیر جلسه در ادامه از دکتر عالمیان خواستند نقدهای خود را به مقاله بیان کنند و ایشان در ابتدا از زحمات نویسنده تشکر کرد و نقدهای زیر را بیان کردند:
1. عنوان مقاله: عنوان "تحلیلی تاریخی شبهات" دلالتهای معنایی خاصی دارد که نیاز به توضیح در متن دارد، به ویژه در بخش مفاهیم. این عنوان میتواند پارادوکسیکال به نظر برسد. همچنین، به نظر نمیرسد که استفاده از "منابع فریقین" ضروری باشد، چرا که برای این نوع مقاله منابع دیگری در دسترس نیستند و در صورت استفاده، نیاز به مفهومسازی در متن بود. پیشنهادی برای عنوان بهتر میتواند "ارزیابی انتقادی شبهات" باشد.
2. پرسش اصلی مقاله: مقاله بر مبنای یک پرسش مشخص ساخته نشده است. در چکیده آمده "مستندات تاریخی این شبهات چیست؟" ولی در مقدمه ذکر شده "به دنبال یافتن پاسخی برای شبهات". این دو نوع سوال تفاوتهای اساسی با هم دارند. بهتر بود پرسش اصلی به صورت "شبهات تاریخی پیرامون عبدالله بن جعفر چیست و چگونه میتوان آنها را نقد و ارزیابی کرد؟" مطرح گردد.
3. واژگان کلیدی: در قسمت واژگان کلیدی، باید به "تحلیل تاریخی" و "منابع فریقین" نیز اشاره میشد.
4. ارجاعات در مقدمه: مقدمه حاوی تعداد زیادی ارجاع است که معمولاً در این بخش، این میزان ارجاع داده نمیشود. همچنین، سوالات مطرحشده در مقدمه با سوالات چکیده متفاوت هستند.
5. ساختار دستهبندی مطالب: دستهبندی مطالب بهتر بود بر اساس شبهات سیاسی، شبهات اعتقادی و شبهات فرهنگی صورت میگرفت. برای این کار، میتوانستید مقدمهای بنویسید که این تقسیمبندی را معرفی کند و بر اساس آن، مقاله را پیش ببرید. در حال حاضر، ارتباط با بنی امیه از شماره ۳ مطرح شده است.
6. تناقض در پذیرش گزارهها: در بحث شایعه بیعت با عبدالله بن زبیر، به یکتاپنداری گزاره اشاره شده، اما در پاسخ به ارتباط با بنی امیه، به طور متناقض از گزاره ابن ابی الحدید استفاده شده است.
7. تقسیمبندی نقدها: مناسب بود که نقدها را به نقد درونی و نقد بیرونی تقسیم میکردید، یعنی ارزیابی سندی و محتوایی.
در پایان به پرسش های حاضرین پاسخ داده شد. از جمله نگاه صد در صدی به شخصیت های نزدیک به اهل بیت و تلاش برای تطهیر آنان که توسط یکی از دانش پژوهان مطرح شد و استاد داور این نگاه را رد کردند.
تضاد در توضیحها: در پاسخ به یکی از حضار، به تضاد موجود در بیان دلیل عدم حضور عبدالله به علت نابینایی و همزمان نامهنگاری با دست خودش اشاره شد. ارائه کننده در پاسخ گفت که در رگزارش آمده است که شخص دیگری نامه را نوشته اند و نابینایی به عنوان یکی از احتمالات علت عدم حضور او در کربلا مطرح شده است.
در پایان معاونت پژوهش استاد رضائی ضمن تشکر از استاد عالمیان، دانش پژوهان را به امر پژوهش ترغیب کردند.