نشست علمی ماهیت فقه فرهنگ و نظام مسائل آن

نشست علمی با عنوان «ماهیت فقه فرهنگ و نظام مسائل آن» به همت گروه فقه جامعه و فرهنگ مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، با ارائه حضرت آیت الله محسن اراکی و دبیری حجت الاسلام و المسلمین دکتر ربانی در تاریخ 1401/8/23 در سالن امام خمینی (ره) مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر ربانی در ابتدای جلسه به تبیین اهمیت فقه فرهنگ پرداخته و افزود: به دلیل تنوع و پیچدگی مسائل اجتماعی، تعامل فرهنگ های جوامع و تخصصی بودن علوم در حوزه علمیه ضرورت دارد، اندیشمندان و فرهیختگان به مقوله فقه فرهنگ اهتمام بیشتری داشته باشند.

مدیر گروه فقه جامعه و فرهنگ مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام در ادامه بیان داشت: امروزه با مسائل زیادی از پدیده های اجتماعی مواجه‌ایم که نیازمندیم با نگاه فقیهانه در فقه اجتماعی و فقه فرهنگ بدان پرداخته شود. نظیر سگ گردانی، نقش حاکمیت در پوشش افراد جامعه، ورود زنان به ورزشگاه، پخش مسابقات ورزشی بانوان، مسائل مربوط به زیبایی و کاشت ناخن، و مسائل مربوط به گردشگری و... .

در ادامه آیت الله محسن اراکی به تبیین بحث پرداخته و فرمودند: ابتدا باید بدانیم که قلمرو فقه «علم به احکام و افعال اختیاری مکلفین» است. در واقع، فقه به بررسی احکام رفتارهای اختیاری (و غیر اختیاری که در نهایت به افعال اختیاری بر می گردد) می پردازد. و این افعال اختیاری شامل رفتارهای فردی و جمعی می شود.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، مقصود از فعل کلان اجتماعی را اینگونه بیان کرد که: مراد از فعل کلان اجتماعی «رفتار مردم در یک مجموعه هماهنگ و نظم یافته» است. لذا اگر یک رفتاری از اکثر مردم سر بزند در حالی که منظم و در چارچوب قانونی نباشد، فعل اجتماعی تلقی نمی شود.

ایشان افزود: مجموعه رفتارهای اختیاری که در جامعه شکل می گیرد؛ شامل رفتارهای یک فرد در درون جامعه مانند پوشش یک فرد در اجتماع و همچنین شامل رفتارهای اجتماعی بما هو جامعه مانند رسانه (اعم از سمعی و بصری، حقیقی و مجازی) می شود. با این وجود، مسائلی همچون هنر، رسانه و حتی حکومت را یک رفتار اجتماعی می دانیم که با رفتار یک فرد در درون جامعه تفاوت دارد.

عضو مجلس خبرگان رهبری، در ورود به مسأله فقه فرهنگ بیان داشتند: فرهنگ یک مقوله اجتماعی است که از رفتارهای اختیاری نشأت می گیرد و حال که اختیاری است می تواند متصف به امر و نهی شود و وقتی امر و نهی به آن تعلق می گیرد یعنی دارای حکم وضعی و تکلیفی است.

ایشان در مقام تعریف فرهنگ، ضمن شمردن برخی از تعاریف موجود در زمینه فرهنگ بیان کردند: تعاریف زیادی در زمینه فرهنگ وجود دارد، اما متاسفانه بسیاری از آن ها تعریف حقیقی نیستند بلکه صزفا ذکر مصادیق است. تعریف هر چیزی باید جامع ضوابط کلی آن بحث باشد و به عنوان مثال تعریف فقه به کتاب الصلاه، کتاب الصوم و کتاب الحج تعریف به مصادیق است و جامع ضوابط فقه نیست. با این وجود تعریف مختار ما از فرهنگ عبارت است از «منظومه ای از ارزش های پذیرفته شده یک جامعه یا مجموعه پسندها یا ناپسندها» در واقع ارزش های سلبی(نبایدها) و ارزش های ایجابی(بایدها) یک جامعه فرهنگ آن اجتماع محسوب می شود.

آیت الله اراکی، عضو تشخیص مصلحت نظام در ادامه افزود: سه حوزه کلان در فرهنگ داریم که شامل باورها، گفتارها و رفتارها شده که هر کدام به خرد و کلان تقسیم می شوند. منظور از خرد، رفتار یک فرد در جامعه، و مراد از کلان، رفتار جامعه بماهوجامعه است.

آیت الله اراکی در پایان افزودند: باورها و گفتارها و رفتارها در دو سطح خرد و کلان مورد مطالعه فقه فرهنگ قرار می گیرند و اینها شاکله کلی فقه فرهنگ می باشند که هر کدام ده ها ریز مسائل دارند.