استاد محمدجواد فاضل لنکرانی

تقدم حق‌الناس بر حق‌‎الله از گزاره‎‌های معروفی است که به مناسبت به‌عنوان قاعده از آن برای استنباط بهره برده می‌‎شود. چه‌بسا این قاعده در نگاه نخست ضروری نیز به نظر برسد، اما مراجعه به کتاب‌‌‌‌های فقهی نشان می‎‌دهد برخی از فقها این قاعده را مورد نقد قرار داده و آن را نپذیرفته‌اند. اهمیت مسئله از یک‎سو و اختلاف بزرگان، انجام پژوهش پیش‌‌‌‌رو را ضروری می‎‌نماید. 

نوشتار حاضر با روش کتابخانه‌‎ای و به صورت تحلیلی ـ اجتهادی، مسئله را مورد بررسی قرار می‎‌دهد. بررسی ادله تقدم حق‌‎الناس بر حق‎‌الله نشان می‎‌دهد روایات و ادله دیگری که برای اثبات این تقدم ارائه شده، ناکافی است و از طرفی، ادلۀ دال بر تقدم حق‌‎الله بر حق‎‌الناس نیز دلالت کافی برای اثبات این تقدم را ندارد. بنابراین، نمی‌توان قاعده کلی در این باره ارائه کرد؛ چه‌بسا در موردی حق‌الناس بر حق‌الله مقدم باشد و چه‌‌‌‌ بسا حق‌الله بر حق‌الناس تقدم یابد.