موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) با همکاری مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم السلام نشستی با عنوان«درآمدی جامعه شناختی بر ادوارعلم فقه»در تاریخ 1400/2/29 برگزار کرد.
در این نشست حجت السلام و المسلمین دکتر ابراهیمی‌پور ادوار فقه را به هفت دوره تقسیم کردند.
دوره اول: عصر تأسیس و تبويب (11 – 260)،
دوره دوم: عصر تکامل (260 - 460)،
دوره سوم: رکود (460 - 600)،
دوره چهارم: شکوفایی (600 – 1030)،
دوره پنجم: رکود اجتهاد (1030 - 1185)،
دوره ششم: شکوفایی (1185 – 1260)،
دوره هفتم: ظهور ظرفیت‌ها (1260 - 1442)،
از سال 11 هجري تا کنون (1432 ه.ق)، 1431 سال از تاسيس فقه گذشته است. 249 سال از اين مدت صرف تاسيس و تبويب، 200 سال صرف تکامل و 182 سال صرف ظهور ظرفيت‌هاي فقه شده است. و در باقي اين مدت، فقه 505 سال را در شکوفايي و 295 سال را در رکود گذرانده است.
اگر دوره دوم (تکامل) و دوره هفتم (ظهور ظرفيت‌ها) را هم دوره‌هاي رشد فقه بشماريم، فقه در مجموع 887 سال را در رشد و 295 سال را در رکود به سر برده است.
و اگر دوره تاسيس را نيز به دوره رشد اضافه کنيم. فقه در تاريخ خود 1136 سال را در رشد و 295 سال را در رکود به سر برده است.
يعني 79.38 درصد از تاريخ فقه در رشد و 20.61 درصد در رکود سپري شده است. و اين تفاوت معناداري با وضعيت رشد و افول ساير علوم اسلامي دارد. دليل اين تفاوت ظرفيت‌هاي معرفتي فقه در تعيين جايگاه معصومين، فقها و تامين سرمايه اجتماعي در عرصه‌هاي سياسي، قضايي و اقتصادي، که در نوشتار حاضر، عوامل معرفتی نامیده شد، براي غلبه بر زمينه‌هاي غيرمعرفتي است. عوامل یا ظرفیت‌های معرفتی فقه نسبت به ساير علوم از غناي غير قابل مقايسه‌اي برخوردار است. یعنی فقه به طور کلی قادر است، بر شرایط نامناسب اجتماعی غلبه و حیات خود را در بدترین شرایط اجتماعی حفظ نماید تا در یک موقعیت مناسب با غلبه بر شرایط اجتماعی، زمینه رشد و تکامل خود را فراهم نماید.
حجت السلام و المسلمین دکتر ربانی ضمن تشکر از زحمات جناب استاد ابراهیمی پور فرمودند:
- باید نسبت به انتخاب دوره‌های هفت گانه دلایل مشخص بیان شود، چرا که عده‌ای این ادوار را 6 و یا 9 دوره می‌دانند. همچنین عده‌ای عصر تشریع را از مراحل ادوار علم فقه جدا می‌دانند، چرا که عصر حضور ائمه جزء منابع و ادله فقه است.
- لازم است علاوه بر بیان زمینه‌های اجتماعی علم فقه به ارتباط و یا عدم ارتباط زمینه و شرایط اجتماعی ادوار علم فقه به وضوح مشخص شود.
- در دوره اخباری‌ها، برخی از فقه پژوهان بر این باورند پیدایش تفکر اخباری‌گری اثر موج فلسفه حسی (پوزتویسم ها) بود که در اروپا پیدا شد. بعلاوه برخی معتقدند سختگیری برخی فقها در امر حدیث و توجه بیشتر به عقل زمینه پیدایش تفکر اخباری گری بود که جای دارد به این دو نکته اشاره شود.
- در ابداعات فقهی اگر به برخی ابداعات شیخ انصاری توجه شود مناسب است. نظیر توجه به روش عقل گرایی، اصل مسببی، فرق میان حکومت و ورود و .....
- به نظر می‌رسد عصر حاضر را دوره مستقل از فقه قلمداد شود. به خاطر آنکه فقه و فقها حضور فعالی در عرصه مسائل اجتماعی و سیاسی دارند. نظیر صدور فتوای تاریخی میرزا محمد تقی شیرازی به جهاد ضد اشتغال گران انگلیسی و شرکت فقها در جهاد علیه انگلستان، فتوای میرزای شیرازی در تحریم تنباکو و حلقه آخر امام خمینی و تشکیل حکومت اسلامی ونظریه ولایت فقیه.